ge-

Mofers

Veurveugsel

Lemma

ge- /ɣə/ (veur klinkers: g'- /ɣ ~ ʝ/)

1. vörmp 't voltoeadj deilwaord van e wirkwaord (meis mit 't achterveugsel -d(j) of -e(n), zuuch hie-ónger)

   bakke > gebakke

   kalle > gekaldj

   pakke > gepak

   trèkke > getroch

2. vörmp 't gerundium I (substantivering van 'n aanhajendje hanjeling) van e wirkwäörd (zelje mit 't achterveugsel -s)

   jieëmere > gejieëmer

   kalle > gekal

   zeike > gezeik(s)

3. vörmp same mitten infinitief ('t alik wirkwaord) 't participium ('t taengewuuerdig biewäördelik deilwaord)

   aanrenne > aangerenne

   drieve > gedrieve

   zègke > gezègke

4. guuef e wirkwaord van geveul, einheid of same-zeen aan es 'n saort van versterking

   beje > gebeje

   dinke > gedinke

   drage > gedrage

   genaeze

   genete

   gereve

   huuere > gehuuere

   leie > geleie

   valle > gevalle

5. wuuert gebroek veur 'n ómvattendjheid of 'n kómplieëtheid aan te gaeve bie (gesubstantiveerdje) bieveugelike naamwäörd of wirkwäörd

   braeke > gebrieëkelik

   hieël > gehieël

   kaerel > gekaereldje

   lang > gelangentied

   spraeke > gesprieëkelik

   winne > gewuuen

6. guuef 'n óngerling verbandj (wie bie luuj) of 'n kollektief aan

   breurs > gebreurs

   gedreps

   gedruus

   genieëke (korterbie einanger kómme)

   gerei

   gerieëps

   gesjieër

   gespuus

   gestèl

   gewerf

   gezin

   kroed > gekruje

   lid > gelid

   mood > gemood

   vare > gevaers (mit umlaut)

   zösters > gezösters

7. vörmp e zelfstenjig naamwaord oet e wirkwaord of e bieveugelik naamwaord

   bakke > gebekdje (mit umlaut)

   baeje > gebed

   baere > gebaorte

   biete > gebeet

   binje > gebóndj

   boewe > geboew

   braoje > gebraod

   dichte > gedich

   dinke > gedachte

   *dölje > gedöldj

   dringe > gedrank

   geheim

   getuug

   geweldj

   gewölf

   gezwaad

   gezwank

   hakke > gehak

   hange > gehing (mit umlaut)

   krank > gekrenkdje (mit umlaut)

   leie > gelei

   ligke > gelaeg

   lökke > gelök

   sjaffe > gesjef (mit umlaut)

   sjeie > gesjeid

   sjete > gesjöt

   sjrieve > gesjrif

   veule > geveul

   vreze > gevreur

   waoge > gewich

   wasse "grujje" > gewas

   wete/weite > gewete

   zeen > gezich

   zègke > gezag

8. sónger dudelike beteikenis

   broeke > gebroeke

   deens > gedeenstig

   gebeure

   gebieëre

   gehuch

   gelaoch

   geluj (vanoet < glujje door dissimilaasje)

   geliek

   gemaak (vergeliek mekkelik)

   gemech

   gemein

   gemuj

   gemutelik (oet 't Pruus)

   genäöj

   genóg

   gesjiechte (oet 't Pruus)

   gevaor

   gewaer

   gezóndj

   rech > gerich

Aafbraeking

• ge

Raod

't Veurveugsel ge- is ónbeklemtoeandj.

In 'n inkel geval vèltj 't veurveugsel same mitten opvolgendje klinker: gelök > glök, glouf, gluive, gereid > greid.

Net get anges gesjreve

• ge, gè, gee

Grammaer

Bie sjeibaar wirkwaord kump 't veurveugsel ge- tössen 'n veurveugsel (meis e veurzitsel) enne stam: oetloupe > oetgeloupe. 't Veurveugsel ge- wuuert eweggelaote wen e wirkwaord al 'n ónbenaodrök veurveugsel (wie be-, er-, her-, ónt- of ver-) haet; dit kan bie veurgeplaatsdje veurzitsele veur versjillendje vörm zorge, wie dóórbaore > doorgebaord, taenge doorbáóre > doorbaord.

Bie de vorm van 't voltoeadj deilwaord zeen versjillendje achterveugsele:

1. Sterke wirkwäörd kriege de vorm op -e(n): loupe > geloupe, kieke > gekeke, zitte [sedere] > gezaete;
2. Athematische wirkwäörd kónnen 'ne vorm op -n kriege (meh neet ummer): zeen [videre] > gezeen, doon > gedaon (meh gaon > gegange, staon > gestange, slaon > geslage);
3. Zwake wirkwäörd op 'ne sonorant (mit oetzunjering van -r, -ng en -m) kriegen 't achterveugsel -dj (inne stam op -j vèltj dan dees lètter eweg): drejje > gedrejdj, greie > gegreidj, kawwe > gekawdj, betale > betaaldj, lieëne > gelieëndj, beelje > gebeeldj, branje > gebrandj;
   1. oppe sonorant -r kump van aadshaer oet allein 'n -d (meh allewiel ouch -dj): baore > gebaord(j) (meh lèt op bie verbuging ummer: gebaordje);
   2. oppe sonorant -ng kump 'n -k: stange > gestangk (verbaoge: gestangdje);
   3. oppe sonorant -m kump 'n -b (meis gesjreven es -p): remme > geremb/geremp (verbaoge: geremdje)
4. Zwake wirkwäörd op -(r)t, -nt of -(r)d kriegen allein 'n -j: kaarte > gekaartj (verbaoge: gekaartdje), paote > gepaotj (verbaoge: gepaotdje), redde > geredj, tente > getentj (verbaoge: getentdje), verantjwuuerde > verantjwuuerdj;
5. Zwake wirkwäörd op 'nen angeren obstruent (-b, -f, -gk, -(n)k, -p, -s, -sj, -(n)tj) kriege door t-deletie gènnen oetgank of 't waord mót verbaoge waere: häöke > gehäök (verbaoge: gehäökdje), bedanke > bedank (verbaoge: bedankdje), perse > gepers (verbaoge: gepersdje), tagke > getagk (verbaoge: getagkdje), plantje > geplantj (verbaoge: geplantjdje);
6. Zwake wirkwäörd op -j mit 'n verhaole -d inne stam kriege -dj mit wegval vanne -j (en döks ouch klinkerverkorting): knoeaje > geknoeadj, leie > gelèdj;
7. Zwake wirkwäörd op -oew of -uit kónnen 'ne verkortdje klinker kriege: troewe > getroedj/getroewdj, spuite > gespuitj/gespötj (verbaoge: gespuitdje/gespötdje);
8. Pseudo-sterke wirkwäörd haje zich ane algemein regels vanne zwake wirkwäörd mit es versjil det 'n verangering inne klinker dan mitklinker optruuedj:

   bringe > gebrach (verbaoge: gebrachdje)

   derre > gedórs

   dinke > gedach (verbaoge: verdachdje)

   douge > gedóch

   kinne > gekandj

   koupe > gekoch (verbaoge: gekochdje)

   ligke [ponere] > gelag (verbaoge: gelagdje)

   melje > gemaldj/gemeldj

   moge > gemóch

   plege > †geplach/gepleeg (verbaoge: gepleegdje)

   plökke > geploch (verbaoge: geplochdje)

   rèkke > geroch (verbaoge: verrochdje)

   sjenje > gesjandj

   spèlle > †gespaldj/gespèldj

   stèlle > †gestaldj/gestèldj

   strèkke > gestrèk/gestroch (verbaoge: gestrochdje > gestrèkdje)

   tèlle > †getaldj/getèldj

   trèkke > getroch (verbaoge: getrochdje)

   zègke > gezag (verbaoge: gezagdje)

   zeuke > gezóch (verbaoge: gezóchdje)

   zitte [ponere] > gezatj (verbaoge: gezatdje)

9. Wiejer guuef 't nag e deil oetzunjering:

   aete > gaete (eigentlik slaagmieësig, meh de spèlling is aafwiekendj; me zów !g'aete verwachte)

   dósse > gedósse (gemingk)

   höbbe > gadj

   jage > gejaag (gemingk)

   kónne > gekós

   meje > gemeje (gemingk)

   mótte > gemós/gemótte

   sleipe > †geslèp/gesleip (verbaoge: geslèpdje/gesleipdje)

   smeje > gesmeje (gemingk)

   tunke > getóch

   waeve > gewaeve (gemingk)

   wete/weite > gewós/gewete

   wone > gewóndj/gewoondj

   zate > gezate (gemingk)

   zeen [esse] > gewaes

   zweite > gezwètj (verbaoge: gezwètdje)

Wiejer truuedj dökker 'ne stoeattoean op inne stam: lae~ve > gelae\f, kei~me > gekei\mb.