ge-
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
Mofers[bewirk]
Veurveugsel[bewirk]
Lemma[bewirk]
ge- /ɣə/ (veur klinkers: g'- /ɣ ~ ʝ/)
- vörmp 't voltoeadj deilwaord van e wirkwaord (meis mit 't achterveugsel -d(j) of -e(n), zuuch hie-ónger)
- bakke > gebakke
- kalle > gekaldj
- pakke > gepak
- trèkke > getroch
- vörmp 't gerundium I (substantivering van 'n aanhajendje hanjeling) van e wirkwäörd (zelje mit 't achterveugsel -s)
- jieëmere > gejieëmer
- kalle > gekal
- zeike > gezeik(s)
- vörmp same mitten infinitief ('t alik wirkwaord) 't participium ('t taengewuuerdig biewäördelik deilwaord)
- aanrenne > aangerenne
- drieve > gedrieve
- zègke > gezègke
- guuef e wirkwaord van geveul, einheid of same-zeen aan es 'n saort van versterking
- beje > gebeje
- dinke > gedinke
- drage > gedrage
- genaeze
- genete
- gereve
- huuere > gehuuere
- leie > geleie
- valle > gevalle
- wuuert gebroek veur 'n ómvattendjheid of 'n kómplieëtheid aan te gaeve bie (gesubstantiveerdje) bieveugelike naamwäörd of wirkwäörd
- braeke > gebrieëkelik
- hieël > gehieël
- kaerel > gekaereldje
- lang > gelangentied
- spraeke > gesprieëkelik
- winne > gewuuen
- guuef 'n óngerling verbandj (wie bie luuj) of 'n kollektief aan
- breurs > gebreurs
- gedreps
- gedruus
- genieëke (korterbie einanger kómme)
- gerei
- gerieëps
- gesjieër
- gespuus
- gestèl
- gewerf
- gezin
- kroed > gekruje
- lid > gelid
- mood > gemood
- vare > gevaers (mit umlaut)
- zösters > gezösters
- vörmp e zelfstenjig naamwaord oet e wirkwaord of e bieveugelik naamwaord
- bakke > gebekdje (mit umlaut)
- baeje > gebed
- baere > gebaorte
- biete > gebeet
- binje > gebóndj
- boewe > geboew
- braoje > gebraod
- dichte > gedich
- dinke > gedachte
- *dölje > gedöldj
- dringe > gedrank
- geheim
- getuug
- geweldj
- gewölf
- gezwaad
- gezwank
- hakke > gehak
- hange > gehing (mit umlaut)
- krank > gekrenkdje (mit umlaut)
- leie > gelei
- ligke > gelaeg
- lökke > gelök
- sjaffe > gesjef (mit umlaut)
- sjeie > gesjeid
- sjete > gesjöt
- sjrieve > gesjrif
- veule > geveul
- vreze > gevreur
- waoge > gewich
- wasse "grujje" > gewas
- wete/weite > gewete
- zeen > gezich
- zègke > gezag
- sónger dudelike beteikenis
- broeke > gebroeke
- deens > gedeenstig
- gebeure
- gebieëre
- gehuch
- gelaoch
- geluj (vanoet < glujje door dissimilaasje)
- geliek
- gemaak (vergeliek mekkelik)
- gemech
- gemein
- gemuj
- gemutelik (oet 't Pruus)
- genäöj
- genóg
- gesjiechte (oet 't Pruus)
- gevaor
- gewaer
- gezóndj
- rech > gerich
- Aafbraeking
- ge
- Raod
't Veurveugsel ge- is ónbeklemtoeandj.
In 'n inkel geval vèltj 't veurveugsel same mitten opvolgendje klinker: gelök > glök, glouf, gluive, gereid > greid.
- Net get anges gesjreve
Grammaer[bewirk]
Bie sjeibaar wirkwaord kump 't veurveugsel ge- tössen 'n veurveugsel (meis e veurzitsel) enne stam: oetloupe > oetgeloupe. 't Veurveugsel ge- wuuert eweggelaote wen e wirkwaord al 'n ónbenaodrök veurveugsel (wie be-, er-, her-, ónt- of ver-) haet; dit kan bie veurgeplaatsdje veurzitsele veur versjillendje vörm zorge, wie dóórbaore > doorgebaord, taenge doorbáóre > doorbaord.
Bie de vorm van 't voltoeadj deilwaord zeen versjillendje achterveugsele:
- Sterke wirkwäörd kriege de vorm op -e(n): loupe > geloupe, kieke > gekeke, zitte [sedere] > gezaete;
- Athematische wirkwäörd kónnen 'ne vorm op -n kriege (meh neet ummer): zeen [videre] > gezeen, doon > gedaon (meh gaon > gegange, staon > gestange, slaon > geslage);
- Zwake wirkwäörd op 'ne sonorant (mit oetzunjering van -r, -ng en -m) kriegen 't achterveugsel -dj (inne stam op -j vèltj dan dees lètter eweg): drejje > gedrejdj, greie > gegreidj, kawwe > gekawdj, betale > betaaldj, lieëne > gelieëndj, beelje > gebeeldj, branje > gebrandj;
- oppe sonorant -r kump van aadshaer oet allein 'n -d (meh allewiel ouch -dj): baore > gebaord(j) (meh lèt op bie verbuging ummer: gebaordje);
- oppe sonorant -ng kump 'n -k: stange > gestangk (verbaoge: gestangdje);
- oppe sonorant -m kump 'n -b (meis gesjreven es -p): remme > geremb/geremp (verbaoge: geremdje)
- Zwake wirkwäörd op -(r)t, -nt of -(r)d kriegen allein 'n -j: kaarte > gekaartj (verbaoge: gekaartdje), paote > gepaotj (verbaoge: gepaotdje), redde > geredj, tente > getentj (verbaoge: getentdje), verantjwuuerde > verantjwuuerdj;
- Zwake wirkwäörd op 'nen angeren obstruent (-b, -f, -gk, -(n)k, -p, -s, -sj, -(n)tj) kriege door t-deletie gènnen oetgank of 't waord mót verbaoge waere: häöke > gehäök (verbaoge: gehäökdje), bedanke > bedank (verbaoge: bedankdje), perse > gepers (verbaoge: gepersdje), tagke > getagk (verbaoge: getagkdje), plantje > geplantj (verbaoge: geplantjdje);
- Zwake wirkwäörd op -j mit 'n verhaole -d inne stam kriege -dj mit wegval vanne -j (en döks ouch klinkerverkorting): knoeaje > geknoeadj, leie > gelèdj;
- Zwake wirkwäörd op -oew of -uit kónnen 'ne verkortdje klinker kriege: troewe > getroedj/getroewdj, spuite > gespuitj/gespötj (verbaoge: gespuitdje/gespötdje);
- Pseudo-sterke wirkwäörd haje zich ane algemein regels vanne zwake wirkwäörd mit es versjil det 'n verangering inne klinker dan mitklinker optruuedj:
- bringe > gebrach (verbaoge: gebrachdje)
- derre > gedórs
- dinke > gedach (verbaoge: verdachdje)
- douge > gedóch
- kinne > gekandj
- koupe > gekoch (verbaoge: gekochdje)
- ligke [ponere] > gelag (verbaoge: gelagdje)
- melje > gemaldj/gemeldj
- moge > gemóch
- plege > †geplach/gepleeg (verbaoge: gepleegdje)
- plökke > geploch (verbaoge: geplochdje)
- rèkke > geroch (verbaoge: verrochdje)
- sjenje > gesjandj
- spèlle > †gespaldj/gespèldj
- stèlle > †gestaldj/gestèldj
- strèkke > gestrèk/gestroch (verbaoge: gestrochdje > gestrèkdje)
- tèlle > †getaldj/getèldj
- trèkke > getroch (verbaoge: getrochdje)
- zègke > gezag (verbaoge: *gezagdje)
- zeuke > gezóch (verbaoge: gezóchdje)
- zitte [ponere] > gezatj (verbaoge: gezatdje)
- Wiejer guuef 't nag e deil oetzunjering:
- aete > gaete (eigentlik slaagmieësig, meh de spèlling is aafwiekendj; me zów !g'aete verwachte)
- dósse > gedósse (gemingk)
- höbbe > gadj
- jage > gejaag (gemingk)
- kónne > gekós
- meje > gemeje (gemingk)
- mótte > gemós/gemótte
- sleipe > †geslèp/gesleip (verbaoge: geslèpdje/gesleipdje)
- smeje > gesmeje (gemingk)
- tunke > getóch
- waeve > gewaeve (gemingk)
- wete/weite > gewós/gewete
- wone > gewóndj/gewoondj
- zate > gezate (gemingk)
- zeen [esse] > gewaes
- zweite > gezwètj (verbaoge: gezwètdje)
Wiejer truuedj dökker 'ne stoeattoean op inne stam: lae~ve > gelae\f, kei~me > gekei\mb.